غالباً متوجه‌اند که والدین چه انتظاری از آنان دارند اما برای برآورده ساختن این انتظار برای آنان مشکل است چون نمی‌توانند آرام بنشینند، دقت کنند یا به جزئیات توجه کنند. البته بیشتر بچه ها در سنین خردسالی خصوصاً اگر مضطرب یا هیجان زده باشند چنین رفتارهایی می کنند. اما‌درکودکان بیش فعال این علائم مدت زمان طولانی وجود دارند و در شرایط و محیطهای مختلف روی می دهند.

این اختلال به عملکرد خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی کودک آسیب می‌رساند. با درمان مناسب کودکان می‌توانند بیاموزند که چگونه با این مشکل کنار بیایند و علائم خود را کنترل کنند.

اختلالات توجه یا attention deficit disorder که ان را به طور مخفف با ADD می شناسند یکی از مشکلات رفتاری کودکان است که متاسفانه در سال های اخیر بر تعداد آن به طور چشم گیری افزوده شده است .
اساس تشخیص اختلال توجه ( ADD ) وجود مجموعه ای از رفتارها است که با بی توجهی ، حواس پرتی و پر حرکتی خود را نشان می دهد . شدت این رفتارها در کودکان مبتلا به حدی است که توانایی آن ها را در کارکرد اجتماعی و تحصیلی به مخاطره می‌اندازد. بی قراری و ناآرامی ( پر حرکتی ) شایع است و برای تشخیص این سندرم ضروری نیست . ناتوانی یادگیری هم معمولاً با این اختلال همراه است . برخی از این کودکان ممکن است رفتار پرخاشگرانه یا تعارض جویانه هم نشان دهند .
ADD معمولاً برای معلمان آشکار است . این بی توجهی . به صورت عدم اتمام کار پس از شروع آن ، نفهمیدن دستورات، و ارتکاب اشباهات که علتشان بیش تری بی تجهی است تا عدم درک موضوع ارائه شده ، متجلی می شود . این کودکان معمولاً بدون تفکر عمل می کنند و به سرعت از فعالیتی به فعالیت دیگر روی می آورند و غالباً رفتار درست را در زمان نادرست نشان می دهند . مثلاً در کلاس بدون داشتن پاسخ درست با صدای بلند پاسخ می دهند . آن ها بیش تر اوقات با همسالان خود دچار مشکل می شوند . حواس پرتی به صورت واکنش به محرک های بینایی یا صوتی محیطی که دیگران می‌توانند آن را نادیده بگیرند تظاهر می کند.
هر چند پر تحرکی قابل توجه ترین علامت ADD است ولی همیشه دیده نمی شود . اغلب کودکان دچار ADD همراه با پر حرکتی که به نام ADHD نامیده می شوند . پاهایشان را تکان می دهند بدنشان را می جنبانند ، به طور مرتب با انگشتانشان ضرب می گیرند یا صداهای عجیب در می آورند . در موارد آشکارتر ، کودکان ممکن است به طور تقریبی در حرکت دائمی باشد و به سرعت، اغلب بدون توجه به ایمنی خود یا سایرین در پیرامون اتاق در رفت و آمد باشد .
پسرها چهار برابر بیشتر از دخترها به اختلال توجهی همراه به پر تحرکی مبتلا می شوند و دختران به طور معمول با ADD بدون پر حرکتی مراجعه می کنند . افزایش سن ممکن است باعث بهبود علایم کودک دچار ADD شود .

علائم بیش فعالی کدامند؟

 اختلال بیش فعالی و فقدان توجه سه نوع دارد که هر کدام الگوی رفتاری خود را دارند.

 1- علائم بیش فعالی در نوع بی توجه:

* ناتوانی در توجه به جزئیات و بی دقتی در تکالیف مدرسه یا سایر فعالیتها

* مشکل در ادامه دادن توجه و حفظ دقت در طی فعالیتها.

* مشکل آشکار در گوش دادن.

* مشکل در پیروی از دستورات.

* بی نظمی.

* اجتناب از کارهایی که به تلاش ذهنی و تفکر نیاز دارد.

* گم کردن اسباب بازیها کتابها و وسایل.

* واکنش بیش از حد به محرکها.

* فراموشی در فعالیتهای روزانه.

2- علائم بیش فعالی در نوع بیش فعال- برانگیخته:

* بی قراری و نا‌آرامی.

* مشکل در حفظ حالت نشسته.

* دویدن بیش از حد و یا بالا و پایین پریدن.

* ناتوانی از بازی کردن در سکوت.

*  به نظر می رسد که همیشه در حرکت و آماده‌ی رفتن هستند.

* زیاد صحبت می‌کنند.

* قبل از اینکه سوال تمام شود پاسخ می‌دهند.

* منتظر ایستادن و در صف ایستادن برایشان سخت است.

* حرف دیگران را قطع می‌کنند و فضولانه وارد بحث دیگران می‌شوند.

3- نوع سوم بیش فعالی که شایعتر نیز هست شامل ترکیبی از علائم بیش فعالی نوع اول و دوم است.

اگرچه بزرگ کردن کودک بیش فعال کار ساده‌ای نیست اما باید به خاطر داشت که این بچه ها بد نیستند و غرض ندارند. کودکان مبتلا به بیش فعالی بدون درمان دارویی و یا رفتار درمانی نمی‌توانند رفتار خود را کنترل کنند.

در طبقه بندی سازمان WHO بر اساس شیوع ، افت عملکرد ، درمان پذیری و پیش آگاهی های دراز مدت :
1- اضطرابی
2- افسردگی
3 - بیش فعالی – کمبود توجه
4- اختلالات خوردن
5- اختلالات یادگیری
6- سندرم تورت یاتیکها
7- خودکشی نوجوانان
دختران : 2تا 20درصد دانش آموزان مدارس ابتدائی
پسرها : 3به 1 و 5بر 1 ، پسرهای اول شایعتر.
تشریح وضعیت فعلی و ادعاهای والدین در مورد رسیدگی بیشتر مدرسه و خانواده ها به کودکان .

ملاکهای شخصی :
6 علائم به مدت 6 ماه غیر انطباقی و ناهماهنگ
1- غالبا از توجه کافی به جزئیات در می ماند .
2- از حفظ توجه بر روی تکالیف یا بازیها .
3- غالبا به نظر می رسد وقتی مستقیما با او صحبت می شود گوش نمی دهد .
4- دستور العملها را کامل اجرا نمی کند .
5- غالبا در سازماندهی تکالیف و فعالیتها ناتوان است .
6 – غالبا اشیاء لازم برای فعالیتها و تکالیف را گم می کند .
7- محرکهای بیرونهی غالبا حوس را پرت می کند .
8- در فعالیهای روزمره فراموشکار است .

علائم : رفتار کودکان ADHD با خلق الساعه بودن ، بی توجهی و بیش فعالی حرکتی نامناسب با سن کودک مشخص است . این کودکان شدیدا آشقپفته و آرام نشستن بر ایشان دشوار است مرتبا از فعالیته دیگر در می آیند به نظر می رسد که هیچ چیز توجه آنها را برای مدتی طولانی جلب نمی کند . غالبا بدون اندیشیدن در مورد پیامدهای عمل خود رفتار می کنند و وقتی درگیر فعالیتهای جمعی هستند رفتارشان مخل و مخرب است . غالبا روی صندلی خود بند نمی شوند . در اوقات نامناسب اجازه بیرون رفتن می خواهند .هر چند هوش آنها متوسط یا بالای متوسط است در مدرسه عقب می مانند و اغلب ناتوانیهای یادگیری ویژه نشان می دهند .

کودکان ADHD غالبا به دلیل پیشرفت تحصیلی اندک و مشکلات اجتماعی احترام به نفس پائینتری نشان می دهند . به علاوه به دلیل ناتوانی در مراعات اصول و سطح بالای فعالیت حرکتی روابط آنها با اطرافیان پرتنش است . شیوع این اختلال در کودکان قبل از نوجوانی 7درصد گزارش شده است . تعداد پسرها بسیار بالاتر از دخترانی است که تشخیص ADHD می گیرند.

بیش فعالی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

بسیاری از موارد بیش فعالی توسط پزشک عمومی درمان می‌شود. آزمون یا آزمایشی که بیش فعالی را تشخیص دهد وجود ندارد. تشخیص، به یک ارزیابی کامل نیاز دارد. اگر تشخیص قطعی نشده باشد تشخیص‌های دیگر مانند سندرم تورت، ناتوانی در یادگیری یا افسردگی مطرح می شود. ممکن است کودک به متخصص اعصاب، روانپزشک و یا روانشناس ارجاع داده‌شود. در نهایت علائم و اطلاعات جمع آوری شده وتشخیص داده می‌شود و درمان آغاز می‌گردد.

برای تشخیص بیش فعالی باید:

1- کودک رفتار‌ها و علائم گفته شده را قبل از سن 7 سالگی نشان دهد.

2- این رفتارها در مقایسه با کودکان همسن و سال آنان شدیدتر باشد.

3- علائم حداقل باید 6 ماه ادامه داشته باشند.

4- این علائم بر روی حداقل دو زمینه زندگی کودک مانند مدرسه، خانه،، پرستار کودک، دوستان و... تاثیر منفی داشته باشد.

علائم نباید در اثر فشار روانی و استرس ایجاد شده باشد. کودکانی که طلاق، جدایی، بیماری، تغییر مدرسه یا تغییر ناگهانی در زندگی را تجربه می کنند ممکن است بی توجه یا فراموشکار شوند. برای تشخیص اختلال باید این عوامل در نظر گرفته شود. همچنین زمان شروع علائم درست بعد از این وقایع در تشخیص درست کمک کننده است.

 سابقه‌ی پزشکی کودک و خانواده بسیار مهم است زیرا تحقیقات نشان داده است بیش فعالی زمینه‌ی ژنتیکی داشته و اغلب سابقه‌ی خانوادگی ابتلا دیده می شود. معاینه‌ی فیزیکی باید انجام شود و شنوایی، بینایی و سایر تواناییها بررسی شوند. برخی از بیماریها‌ی دیگر مانند استرس، افسردگی و اضطراب می‌توانند مانند بیش فعالی تظاهر کنند. ممکن است از والدین سوالاتی در مورد این بیماریها و نیز در مورد سیر رشد و تکامل کودک، رفتار کودک در خانه، در مدرسه و در بین دوستان، پرسیده شود.

از سایر افرادی که کودک شما را مرتب می‌بینند نیز باید در این موارد سوال شود. معلمان معمولا اولین کسانی هستند که متوجه علائم بیش فعالی می شوند. ارزیابی سیر آموزش کودک نیز باید انجام شود. اما این نکته نیز اهمیت دارد که این افراد باید صادق و مورد اعتماد باشند و از نقاط قوت و ضعف کودک شما تا حد امکان آگاهی داشته باشند.

آینده این کودکان:

در برخی موارد مشکلات همراه با این اختلال در سراسر زندگی شخص ادامه می یابد. گرچه این کودکان در دوره بزرگسالی همه علایم مربوط به بیماری را ندارند و از پرتحرکی آنها کاسته شده است ولی مشکلات توجه و تمرکز و رفتارهای تکانشی آنها ادامه می یابد. در عده ای از این کودکان نیز با رسیدن به سن ١٢ سالگی علایم آنها بهبود می یابد و عملکرد طبیعی در حوزه های مختلف رفتاری، اجتماعی و تحصیلی پیدا می کنند. در کسانی که بیماری ادامه می یابد نیاز به ادامه درمان نیز وجود دارد. به نظر می رسد عمده مشکلات این کودکان با ورود به مدرسه آغاز می شود، مکانی که در آنجا انتظار نظم، انظباط، پیشرفت تحصیلی، ارتباط مناسب با همسالان، پیروی از دستورات معلم و انجام تکالیف مدرسه می رود. از آنجا که مطالعه، خواندن و نوشتن، گوش فرادادن به صحبت های معلم نیازمند تمرکز، توجه، قرار و آرامش کافی دارد و این کودکان در این زمینه ها مشکل دارند، در نتیجه درس خواندن برای آنها تبدیل به معضلی می گردد که به راحتی قابل حل نیست، ساعات انجام تکالیف درسی در منزل ساعات طولانی کشمکش بین والد و کودک است. کودکی که ساعت های زیادی را به بازی و فعالیت می پردازد، از نیم ساعت نشستن روی تکالیف درسی بیزار است. در کلاس درس زمانی که سایر دانش آموزان مشغول یادگیری مطالب جدید هستند و به صحبت های معلم گوش می دهند، آنها مشغول حرف زدن با بغل دستی، بازی کردن و یا ور رفتن با کتاب، مداد و سایر وسایل هستند.

افت درسی و عدم پیشرفت تحصیلی، آینده شغلی این کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد، از طرفی دیگر بزرگسالان شاغل با این اختلال، در شغل خود با مسایل و مشکلات بیشتری دست به گریبان هستند. اتاق کار آنها نامنظم و شلوغ است، برای شروع کار و به اتمام رساندن آن مشکل دارند، همیشه ممکن است کارهای زیادی را شروع کنند، اما نیمه تمام رها کنند، در نتیجه طرح های ناتمام در بین کارهای آنها زیاد دیده می شود، فراموشکار هستند و به قرارهای کاری خود دیر می رسند و از دید دیگران اینها افرادی بدقول هستند. امکان ابتلای به اضطراب، افسردگی، اختلال سلوک، اختلال ایذایی مقابله ای، سوء مصرف مواد، پرخاشگری و سایر اختلالات رفتاری در کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی در صورت عدم مداخله مناسب زیاد است.

رعایت نکردن نوبت، عدم رعایت قوانین بازی، عدم پیروی از دستورات، بر هم زدن نظم و رفتارهای تکانشی در این کودکان باعث می شود که ارتباط آنها با همسالان، والدین و بزرگ ترها تحت الشعاع قرار گیرد. آنها از جمع دوستان خود طرد می شوند و پیامهای منفی که مرتب از پیرامون خود دریافت می کنند، اعتماد به نفس این کودکان را لطمه می زند و آنها را مستعد افسردگی و اضطراب می کند.